Maandag 30 januari vond de nieuwjaarsborrel van het Mondriaan Fonds plaats in de Melkweg in Amsterdam. Kunstenaars, curatoren, musea, kunstpodia, relaties en medewerkers van het fonds kwamen bij elkaar om te proosten op 2023. Eelco van der Lingen, directeur van het fonds, gaf de volgende speech:
Hallo,
Iedereen van harte welkom op de nieuwjaarsborrel van het Mondriaan Fonds. Mijn naam is Eelco van der Lingen, directeur.
Het is 30 januari. Ik heb begrepen dat je elkaar uiterlijk tot vijf maal driekoningen nog een gelukkig nieuw jaar mag wensen, dus ik wens iedereen hier op de valreep graag een meer dan fantastisch 2023.
De laatste keer dat we jullie zo een nieuw jaar konden toewensen was in 2020, drie jaar geleden. We waren met de boten vol bubbels en oliebollen naar het Hem gevaren voor een roaring twenties bijeenkomst.
Ten minste, dat las ik terug in mijn speech van destijds. Ik keek in die speech terug op de roaring twenties van de vorige eeuw, een tijd van verandering, en ik projecteerde die op de toekomst.
Die oorspronkelijke roaring twenties waren natuurlijk anders dan onze roaring twenties . De vorige roaring twenties waren gekomen na een ingrijpende oorlog waarin wereldmachten tegenover elkaar waren komen te staan en er was net een vreselijke griep-pandemie voorbij gekomen. In mijn speech in 2020 kwamen de woorden pandemie of oorlog niet voor. Dat was januari. Zes weken later zag de wereld er compleet anders uit.
Inmiddels is er geen nieuwjaarsspeech meer mogelijk zonder de woorden oorlog of pandemie, want die pandemie en die oorlog, die bleken destijds eigenlijk al in opkomst te zijn.
Afgelopen jaar werden de laatste coronarestricties opgeheven en durfden we voorzichtig weer wat dichter bij elkaar te komen. Na die eerste stappen van toenadering ging het overigens snel en inmiddels lijkt het zelfs alweer een hele tijd geleden. Corona is van vroeger. Soms zie je nog wat achtergebleven bewijslast van de tijd van lockdowns en anderhalve meter. Er staat nog ergens een streep op de vloer, er hangt nog een bordje in de lift of er staat nog ergens een handpompje desinfecterende gel.
Onze sector heeft het overleefd. En eigenlijk met minder schade dan we in maart 2020 dachten. Alles staat nog.
En ik denk dat we best trots mogen zijn dat dat gelukt is. Dat de culturele sector uiteindelijk door kon, geholpen is, en corona overleefd heeft. Er kwamen vanuit het ministerie coronasteunpakketten en daarna ook nog herstelmiddelen. Bij het Mondriaan Fonds zijn we trots op wat wij daarmee konden en mochten doen, hoe we bij konden dragen met regelingen voor kunstenaars, kunstpodia en musea. En we zijn trots op jullie veerkracht, jullie drang om door te gaan. We hebben niet opgegeven. Jullie hebben niet opgegeven. We zijn er allemaal nog.
Helaas, net op het moment dat we dachten dat we aan een toekomst na corona konden beginnen viel Rusland de Oekraïne binnen. Plotsklaps zitten we midden in een nieuwe confrontatie tussen oost en west.
Net als de pandemie zat die er aan te komen
en net als bij de pandemie zagen we het niet aankomen.
We zien nu het leed en de verschrikkingen, 2500 km van hier. De Navo, Europa, het Westen. We zijn het allemaal. We sturen wapens en vangen vluchtelingen op. Samen met de andere rijkscultuurfondsen heeft het Mondriaan Fonds, met extra budget van het ministerie van OCW en het ministerie van buitenlandse zaken, een fonds voor gevluchte kunstenaars opgezet. Het budget is inmiddels op. De vluchtelingenstroom is er helaas nog steeds.
Ik hoop dat we bij de volgende nieuwjaarsborrel terug kunnen blikken op een oorlog die geweest is en er dan dus niet meer is, maar ik vrees dat dat misschien wat te optimistisch gedacht is.
Ondertussen zijn de energieprijzen voor culturele instellingen en kunstenaars omhoog geschoten en giert de inflatie. En dat op het moment dat we eigenlijk volledig Fair Practice aan de slag wilden gaan.
“Inmiddels is de Fair Practice Code een van de belangrijkste bouwstenen voor de toekomst van de sector, ondersteund met 35 mln per jaar vanaf 2025 en met 19 mln voor dit en volgend jaar.”
Die Fair Practice zat ook al in de speech van 2020, de term was nog redelijk nieuw. Inmiddels is het een van de belangrijkste bouwstenen voor de toekomst van de sector, ondersteund met 35 mln per jaar uit de cultuurbegroting vanaf 2025, en met 19 mln voor dit en volgend jaar. We gaan er in beleid nog meer stappen in zetten en dat gaan we hopelijk snel merken in de praktijk.
Een betere beloning voor een ieder die aan de culturele sector bijdraagt: daar gaat het om. Wij als fonds gaan daar aan bijdragen door er meer en meer op te gaan letten en het meer en meer als harde voorwaarde te stellen. En ik hoop dat we dat kunnen doen met meer budget voor instellingen, zodat zij beter toegerust iedereen in het veld kunnen inhuren.
Voor 2023 en 2024 kunnen we hierin in ieder geval al iets betekenen. Het ministerie maakt een nieuw budget kunstenaarshonoraria vrij en wij kunnen dat weer gaan toekennen aan alle musea en kunstpodia in Nederland en in het Caraïbisch deel van het Koninkrijk.
Ook komen we met een nieuwe regeling erfgoedtalent. In coronatijd hebben we het voor instellingen mogelijk gemaakt personeel te behouden of nieuwe mensen aan te nemen. Dankzij de herstelmiddelen vanuit het ministerie van OCW hebben we opnieuw een pakket om personeel aan te nemen en om zo kansen en ruimte te creëren voor jonge erfgoedtalenten die in tijden van corona zijn afgestudeerd.
Kunstenaars die in diezelfde periode zijn afgestudeerd krijgen ook een extra impuls. De Springboard Art Fair en een extra Unfair art fair zijn twee beurzen voor kunstenaars die net begonnen zijn. De eerste ‘Springboard’ zal in juni georganiseerd gaan worden in Utrecht, de tweede Unfair in oktober in de Westergasfabriek. Dat kunnen we doen dankzij een bijdrage van het Prins Bernard Cultuurfonds, waarvoor we heel dankbaar zijn.
Kunstenaars van mijn leeftijd herinneren zich wellicht nog dat je vroeger twee keer een startstipendium kon krijgen. Niet alles van vroeger komt terug en dat is maar goed ook, maar kunstenaars kunnen wel weer twee keer een bijdrage Kunstenaar Start toegekend krijgen. Daarmee hopen we de moeilijke start in coronatijd een beetje te kunnen compenseren.
Voor de meer ervaren kunstenaars die soms met enige zorg hun bankrekening bekijken om te zien of hun galerie hen al betaald heeft, hebben we goed nieuws. De voorwaarden voor Fair Practice zijn nu ook door vertaald naar onze regelingen voor galeries. Samen met de Nederlandse Gallerie Associatie (NGA) hebben we de Gallery Fair Practice Code ontwikkeld. Galeries die onze steun willen, moeten die code onderschrijven. En die code gaat uit van heldere afspraken tussen galerie en kunstenaar en van tijdige en correcte betalingen.
“Samen met de NGA hebben we de Gallery Fair Practice Code ontwikkeld. En die code gaat uit van heldere afspraken tussen galerie en kunstenaar en van tijdige en correcte betalingen.”
In 2022 hebben we kunstenaars geholpen zelf hun carrière vorm te geven met vouchers voor de Documenta en de biënnale van Venetië. En toen we die uitrolden beseften we dat een voucher van 750 euro superfijn is als je kunstenaar bent in Nederland, maar dat je daar weinig aan hebt als je op Curaçao woont, of op Saba of op Bonaire of een ander deel van het koninkrijk in het Caribisch gebied. En dus hebben we de vouchers voor die kunstenaars aangepast zodat ook zij net zo gemakkelijk naar Venetië of Kassel konden komen.
Een dergelijk besef ontstaat als je je meer gaat verhouden tot makers en musea in het Carïbisch deel van het Koninkrijk en dat hebben we ook gedaan de afgelopen jaren. We hebben een open oproep voor kunst en erfgoed op de Cariben gehad en veel geleerd van die ervaring. En het heeft ook bijzondere projecten opgeleverd en veel feedback vanuit het veld.
Die feedback heeft ons o.a. ook geholpen bij de open oproep in het kader van de herdenking van het slavernijverleden. Dit jaar herdenken we dat 150 jaar geleden de slavernij werd afgeschaft en de aanvragen voor projecten om daar goed aandacht aan te kunnen geven stroomden deze maand binnen voor de eerste deadline van de open call. De tweede sluit in April. Ik kijk uit naar de resultaten.
In het regeerakkoord staat de vorming van een slavernijmuseum opgenomen en inmiddels worden de eerste budgetten vrijgemaakt om dit instituut ook daadwerkelijk te gaan realiseren. Ik hoop op een prachtig nieuw museum. Ik hoop op een plek waar de impact en geschiedenis van de slavernij op een goede manier belicht wordt en iedereen meegenomen kan worden in een belangrijk verhaal dat te lang te weinig aandacht heeft gehad.
De musea in Nederland zijn prachtige instituten vol waardevolle collecties, waar wij als fonds graag aan bijdragen en op velerlei manieren, maar we moeten ook durven onderkennen dat onze musea nu nog vooral white identity instituten zijn.
Ik hoop dat een nieuw slavernijmuseum ons kan helpen om op een andere manier te gaan kijken naar het idee en de functie van een museum. Dat het een nieuwe manier van ervaren en beleven kan bieden, die niet alleen van waarde is voor iedereen die stil wil staan bij de geschiedenis en impact van de slavernij, maar die ook een belangrijke nieuwe stem toevoegt aan het museale landschap.
“Ik hoop dat een nieuw slavernijmuseum ons kan helpen om op een andere manier te gaan kijken naar het idee en de functie van een museum.”
Als ik nog een laatste keer terug mag kijken naar wat ik drie jaar geleden zei; de roaring twenties zou een periode van verandering inluiden. Die verandering hebben we wellicht iets te veel en te direct voor de kiezen gekregen, maar ik hoop dat de crisissen van de afgelopen drie jaar ons uiteindelijk mogen helpen om ook tot de verandering te komen die we onszelf wel toewensen. En als ik om de Pandemie en oorlog heen kijk, dan zie ik dat ook gebeuren. Ik zie mensen in het culturele veld die een andere toekomst willen, een meer duurzame toekomst, een toekomst waarin iedereen zich betrokken voelt bij de culturele sector, waarin de sector op waarde wordt geschat en eentje waarin iedereen die er aan bijdraagt de beloning krijgt die hij verdient. Ik zie ook dat men niet alleen maar blij is in de eigen ivoren toren, maar ook dat men contact zoekt met de maatschappij, bruggen bouwt, wil delen, en – heel belangrijk – ook wil leren.
Ik ben blij dat we vanavond hier met elkaar mogen staan in de Melkweg, een poppodium, met een fotogalerie (die wij overigens met veel trots ondersteunen en waar de Melkweg een tentoonstelling heeft ingericht van Robin Alyssa Clemens, die in 2020 een kunstenaar Startbijdrage kreeg ). De Melkweg is een plek waar jongerencultuur, popcultuur en kunst elkaar ontmoeten, en ik hoop in de toekomst meer plekken te zien waar we over de grenzen van de eigen discipline durven te kijken.
Ik hoop dat jullie daarover na willen denken en dat als jullie daar goede ideeën voor hebben ook bij ons zullen aankloppen.
Dat kan nu overigens al. Mijn collegae lopen hier vanavond rond. Ze zijn te herkennen aan dit speldje.
Spreek ze aan, en bedank hen voor hun inzet, want die is groot geweest de afgelopen jaren. Geef hen een gratis biertje of sapje, en neem er zelf ook een.
Proost, dank en een heel goed 2023 gewenst!