In opdracht van het ministerie van OCW heeft een visitatiecommissie het beleid en de dagelijkse praktijk van de 6 rijkscultuurfondsen geëvalueerd, te weten het Fonds voor Cultuurparticipatie, Fonds Podiumkunsten, Mondriaan Fonds, Nederlands Filmfonds, Nederlands Letterenfonds en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. Het algemene oordeel van de commissie is zeer positief. “De commissie constateert dat de fondsen alert, flexibel en deskundig navigeren in een dynamische sector.” Naast lof voor de fondsen bevat het rapport ook aanbevelingen voor verbeteringen van de fondsen. Het rapport is op 11 januari 2024 aangeboden aan Barbera Wolfensberger, directeur-generaal Cultuur en Media van OCW.
De visitatie beslaat een evaluatieperiode van 5 jaar, van 2018 tot en met 2022. Een periode die zich kenmerkte door grote veranderingen in het sociale en culturele veld. Voorzitter Andree Van Es:
“de inzet waarmee de fondsen in en na de coronajaren het kunstenveld, de aanvragers en de samenleving van dienst zijn geweest is formidabel te noemen. Een onmisbare schakel, die zijn kracht voor een groot deel ontleent aan deskundigheid en betrokkenheid bij de verschillende kunstdisciplines en die een positieve rol heeft gespeeld in de sector.”
Over de rijkscultuurfondsen in het algemeen: “De fondsen zijn wendbaar en weerbaar gebleken en uit zowel de stakeholders- als de aanvragersonderzoeken blijkt dat ze hun afzonderlijke sectoren goed bedienen. Daarbij is het van belang op te merken dat de cultuursector in veel opzichten anders is dan andere sectoren, zoals ook beschreven in het rapport Evaluatie coronasteun cultuursector. Dit komt door het publieke karakter van de sector, de grote heterogeniteit in disciplines en genres, het hoge aantal zzp’ers, de diversiteit van bedrijfsmodellen en makers, de grote rol van subsidies en de diversiteit aan partijen die verantwoordelijk zijn voor het verdelen van die subsidies. De specifieke rol die de rijkscultuurfondsen in deze sector spelen, is daarbij essentieel.”
In de aanbevelingen aan het ministerie van OCW benadrukt de visitatiecommissie:
“dat zij hoge waardering heeft voor de huidige fondsenconstellatie. Deze vormt een unieke samenballing van deskundigheid en doelmatigheid. Dat is een waardevol goed.”
Bevindingen Mondriaan Fonds
Volgens de visitatiecommissie is een subsidie van het Mondriaan Fonds voor velen in de sector een keurmerk geworden. “Dit is echter niet alleen maar positief: omdat het fonds daarmee normstellend is. Dat roept de vraag op welke norm dominant is en of een toegekende aanvraag niet een ‘zichzelf vervullende voorspelling’ wordt.” In de komende beleidsplanperiode 2025-2028 is dit een belangrijk thema waarop het fonds zal agenderen. “De commissie is positief over de manier waarop het fonds deze zelfreflectie organiseert en zou dit als voorbeeld willen stellen aan de andere fondsen.”
Toegankelijkheid is een speerpunt, waarvoor onder andere een digitaal advies- en aanvraagplatform is ingericht. De commissie vindt dit een goede ontwikkeling: “Aanvragers worden meer begeleid in het aanvraagproces en krijgen de vragen te zien die aan de adviescommissies gesteld worden. Ook krijgen ze helderder uitleg over gehanteerde criteria. Voor adviseurs en fondsmedewerkers is een digitaal beoordelingsplatform ingericht dat helpt bij de beoordeling van aanvragen, maar raadt het fonds aan geregeld te monitoren of het platform alle problemen oplost en/of geen nieuwe problemen creëert.”
De manier waarop het Mondriaan Fonds op haar website aanvragers weet te gidsen en uit te leggen welke regelingen voor wie en waarvoor bedoeld zijn, noemt de visitatiecommissie een inspirerend voorbeeld.
Over diversiteit en inclusie wordt opgemerkt dat het fonds een integrale aanpak hanteert, die zich vertaalt in jaarplannen en jaarrapportages, workshops en lunchbijeenkomsten. Wel adviseert de commissie “duidelijke doelen te stellen, te monitoren en terug te koppelen naar diegenen die er wat mee moeten, zodat het leidt tot een verbeterde aanpak.”
Werkwijze visitatieproces
Voorafgaand aan de visitatie ontving de commissie van de fondsen verschillende onderzoeken, waaronder een zelfevaluatie, een waarderingsonderzoek aanvragers, stakeholders-interviews en een gezamenlijke reflectie. In september 2023 bezocht de visitatiecommissie de fondsen afzonderlijk, waarbij gesproken is met de directeur-bestuurder(s), vertegenwoordigers van de raad van toezicht, het MT, adviescommissies, de OR/personeelsvertegenwoordiging en overige medewerkers.
De visitatiecommissie bestond uit Andreé van Es (voorzitter), Saniye Çelik, Ann Overbergh, Ryclef Rienstra, Janwillem Schrofer, Geert van der Veen en Maike Olij (secretaris).