Online tour van het Mondriaan Fonds: naar een toekomst buiten de perken
‘Buiten de perken’ is de titel van het nieuwe beleidsplan van het Mondriaan Fonds. Het is gemaakt in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, als onderdeel van het landelijke Cultuurbeleid 2021-2024. Elke vier jaar vindt zo een actualisering plaats. Eerst is een reeks rondetafelgesprekken gevoerd om feedback en ideeën te verzamelen met professionals en betrokkenen van binnen en buiten de kunstwereld. Die zijn verwerkt in het plan. Directeur Eelco van der Lingen vergelijkt daarin het landschap van kunst en erfgoed met een tuin vol prachtige planten, waarin de groei net zo belangrijk is als de bloei.
‘Kleurige bloemen roepen als vanzelf bewondering op, maar de wortels in de donkere aarde zijn net zo belangrijk’, zegt hij. ‘Je kunt het fonds zien als de tuinier die ook de bodem bewerkt. Wortel, stengel en bloem zijn één. Ze staan voor ontwikkeling, verbinding en presentatie. Dat zijn de drie hoofdtaken van het fonds. Experiment en onderzoek liggen aan de basis van het kleurige resultaat in musea en andere instellingen voor erfgoed en kunst, waar iedereen van geniet. Wij willen de tuin gezond houden, verbreden, veelkleuriger maken en toegankelijk voor iedereen.’
Onder het motto ‘Laten we een toekomst bouwen buiten de perken’ ging het Mondriaan Fonds deze maand op online tour over het beleidsplan 2021-2024, steeds op een andere regio gericht. Begin november was de aftrap met focus Noord-Nederland. Hierop volgden nog vier bijeenkomsten. Kunstdocent en radiocurator Femke Dekker interviewde medewerkers over de mogelijkheden bij het fonds, praatte met de regiomakelaars van het fonds en modereerde vragen die iedereen via de chat kon stellen. Kunstenaars, opdrachtgevers, medewerkers van musea en andere kunst- en erfgoedinstellingen sloten zich bij de tour aan.
Schade beperken via de corona-overbrugging voor kunstenaars en instellingen
‘Normaal waren we lekker op bezoek gekomen in alle delen van het land’, zegt Femke Dekker bij het begin van de eerste bijeenkomst, ‘nu moet het digitaal , wat jammer genoeg deze tijd typeert. Eelco, voordat jij op het beleidsplan ingaat, aan jou de vraag wat corona voor het fonds betekent; hoe is het de laatste acht maanden geweest?’
Van der Lingen: ‘We wilden in maart al op beleidstour; in plaats daarvan ging alles dicht. Achter de schermen overlegden we met het ministerie van OCW. Hoe kunnen we makers en instellingen ondersteunen in deze zware tijden? Hun praktijk ligt op zijn kop. Ik ben blij dat OCW snel met ons wilde schakelen. Daardoor konden we de corona-overbrugging voor kunstenaars instellen. Daarnaast hebben we ons gericht op de kunst- en erfgoedsector, met regelingen voor musea van landelijk en regionaal belang. Nu de crisis doorzet praten we met het ministerie over extra maatregelen vanaf 1 januari 2021. We hebben goede hoop dat we aan de slag kunnen met verdergaande investeringen.’
Voorbij de vaste kaders, met ruimte voor nieuwe verhalen
‘In januari gaat ook het nieuwe beleidsplan voor 2021-2024 in’, zegt Femke Dekker, ‘met de titel Buiten de Perken. Welke veranderingen houdt dat in?’
‘We willen het waardevolle behouden, maar tegelijkertijd toegankelijker worden en voorbij de kaders kijken die we tot nu toe bedienen’, zegt Eelco van der Lingen. ‘Regelingen worden minder complex en de titels ervan worden duidelijker, zodat ze voor onze aanvragers gemakkelijker zijn in gebruik. Verder hanteren we een ruimere opvatting van het kunstenaarschap, zodat we recht kunnen doen aan de diversiteit van achtergronden, ook aan kunstenaars die niet noodzakelijk van de kunstacademie komen. Dat is de enige grote verandering voor kunstenaars: een verruiming van mogelijkheden.’
‘En wat nieuw is: er komt een aparte regeling voor curatoren, bemiddelaars en kunstbeschouwers. Zij zijn een belangrijke schakel in de communicatie met het publiek. Curatoren en kunstbeschouwers werken als sleutelfiguren via erfgoed- en kunstinstellingen. Met de tentoonstellingen en publicaties die zij maken, spelen ze een hoofdrol bij het vertellen van verhalen in kunst en erfgoed; bij het vernieuwen van die die over onze eigen wereld en onze eigen culturele geschiedenis gaan. We investeren in hun werk, ook omdat zij met het actualiseren van deze verhalen staan voor innovatie van kunst- en erfgoedinstellingen.’
‘Zo zetten we ook in op nieuw publiek. Musea zijn prachtige plekken, maar niet iedereen voelt zich welkom of thuis op die prachtige plekken. Dat komt omdat niet iedereen het eigen narratief terugziet. Erfgoedontwikkeling is belangrijk – de nieuwe verhalen die verteld gaan worden in musea.’
‘Werk je met kunstenaars en curatoren: betaal dan redelijk’
Via de chat komt tijdens de online tour uit verschillende regio’s een vraag binnen over de honorering van freelance curatoren. Anders dan voor kunstenaars bestaat voor het betalen van curatoren nog geen richtlijn. Ook wordt gevraagd naar het toepassen van de Fair Practice Code in het algemeen. Er kunnen extra kosten mee gemoeid zijn, die voor kleine instellingen moeilijk zijn op te brengen.
Van der Lingen: ‘Werk je met kunstenaars, betaal dan redelijk. Dat is een voorwaarde voor ondersteuning. De richtlijn voor kunstenaars wordt in de praktijk ook wel voor curatoren ingezet, het kan een hulpmiddel zijn. De richtlijn wordt nog geëvalueerd. De compensatieregeling die kunstinstellingen bij het fonds konden aanvragen voor kunstenaarshonoraria was tijdelijk, als duwtje in de rug op weg naar het nieuwe normaal. Wél hebben we bij de minister aangegeven dat het in deze lastige tijd enorm zou helpen als er een voortzetting van die compensatiemogelijkheid komt. ’
‘De Fair Practice Code staat ook voor een eerlijke vertegenwoordiging van diversiteit. Wij vragen als fonds van onze aanvragers: kijk goed naar de mogelijkheden die je als instelling hebt, wees je ervan bewust dat we onze samenleving willen spiegelen en recht willen doen.’ (bekijk hier de animatie Fair Practice Code voor info en tips)
‘Kunst heeft een eigenzinnig karakter in elke regio’
‘Wat betekent het nieuwe beleid voor jou? Ik help je graag op weg!’, zegt Andrea Möller tegen mogelijke aanvragers op de Teams-bijeenkomst regio Noord. Möller werkt in Groningen, Friesland en Drenthe als regiomakelaar voor het Mondriaan Fonds. ‘Aarzel niet en neem gerust contact met me op, maar weet ook: ook bij het fonds in Amsterdam werken aardige mensen die je graag te woord staan. Bovendien komen de adviseurs die aanvragen beoordelen steeds meer uit alle regio’s van het land, dus ook uit je eigen omgeving.’
Dat laatste wordt bevestigd door Rapti Miedema, hoofd cultureel erfgoed bij het Mondriaan Fonds: ‘De context telt, we willen graag dat die wordt meegewogen, dus werken we actief aan goede vertegenwoordiging uit de regio.’ En Eelco van der Lingen vult aan: ‘We vragen van onze commissieleden een open oog voor de regionale context, daarover voeren we actief het gesprek.’
‘Elke regio heeft zijn eigen cultuur,’ aldus Andrea Möller. ‘En ik sla bruggetjes tussen het noorden en het Mondriaan Fonds. Wat ik een goeie zet vind is dat het professionele profiel van kunstenaars ruimer wordt in het nieuwe beleid. Een kunstenaar hoeft niet per se een beeldende kunstopleiding gedaan te hebben. Ook een achtergrond in design, mode of nog iets heel anders kan waardevol zijn. Kijk alleen al naar deze regio: Groningen heeft een kunstacademie; Drenthe en Friesland niet. De professionele achtergrond kan enorm verschillen. Kunst heeft een eigenzinnig karakter, in elk deel van het land.’
Krachtenbundeling kunstenaars en opdrachtgevers: buiten de perken, in de maatschappij
Dat eigenzinnige karakter bemerkt ook Rebecca Nelemans, die voor Zeeland en Noord-Brabant intermediair is tussen het fonds en het veld. Zij ziet kansen voor makers en instellingen op het gebied van verdergaande samenwerking: ‘In Zeeland is spannend dat elk eiland vroeger ook echt als eiland fungeerde. Nu gaan, ondanks de verschraling van provinciaal beleid, steeds meer initiatieven samenwerken. Ook in Brabant is steeds meer sprake van krachtenbundeling. Hopelijk versterkt dat de positie van instellingen én makers.’
‘De regiomakelaars spelen een rol bij die krachtenbundeling. En bij het overbruggen van afstanden over en weer’, zegt Erna aan de Stegge tijdens de online tour gericht op regio Oost: Overijssel, Gelderland en Flevoland. Hier is zij als regiomakelaar actief. ‘Wij helpen aanvragers op weg, maar informeren andersom ook het fonds over erfgoed en kunst in onze omgeving. Hier geldt bijvoorbeeld dat het productieklimaat sterk is, dankzij verschillende vestigingen van ArtEZ, University of the Arts, maar daar staat tegenover dat kunstenaars soms echt moeten zoeken naar presentatiemogelijkheden, letterlijk buiten de perken: in stallen en silo’s. Dat is vruchtbaar, want daarmee bereiken ze een nieuw en ander publiek. Als regiomakelaar leg ik ook graag die connectie, door opdrachtgevers en kunstenaars te koppelen. Erfgoed-instellingen kunnen als opdrachtgever veel hebben aan kunstenaars, omdat zij de geschiedenis op een bijzondere, verbeeldingsvolle manier visualiseren.’
Via de chat vraagt een van de deelnemers of ook gemeentes een aanvraag als opdrachtgever kunnen doen bij het Mondriaan Fonds. ‘Of beconcurreren we dan andere aanvragers? ‘ Antwoord: ‘Ook een gemeente kan aanvragen als opdrachtgever voor een kunstenaar, zolang het werk publiek zichtbaar wordt; dat geeft kunstenaars kansen én het plaatst kunst midden in de maatschappij.’
Tussenpersonen buiten én binnen het Mondriaan Fonds
Tijdens de tour brengt moderator Femke Dekker vier nieuwe videoportretten onder de aandacht die het fonds van de regiomakelaars heeft gemaakt: deze zijn te vinden op de website van het fonds. En met Guus van Engelshoven, gezicht van het fonds in de regio Zuid, bespreekt ze de wisselwerking met de euregio: ‘Ik kan me voorstellen dat het aangrenzende karakter van Limburg een belangrijke en unieke rol speelt?’ Guus: ‘Zeker, Limburg is een langwerpige provincie met vele dialecten. Bovendien grenzen we aan België en Duitsland. Dat leent zich goed voor samenwerking en publieksverbreding. In Limburg zie je dan ook veel inzet op samenwerking.’ En Eelco van der Lingen voegt toe: ‘Over het algemeen is het altijd goed als iets naast een sterke regionale ook een bovenregionale waarde heeft. Maar het werkt twee kanten op. Ook in de video van Guus laat hij goed zien hoe belangrijk de regionale context is. Wat doe je en hoe relevant is dat voor waar je bent? Slaat dat wat je presenteert terug op deze regio?’
Femke Dekker: ‘Waar de regiomakelaars zich een tussenpersoon kunnen noemen tussen het veld en het fonds, zijn bij het Mondriaan Fonds in Amsterdam ook de projectmedewerkers tussenpersoon. Alleen dan als intermediair tussen aanvrager en adviescommissie.’ Ze vraagt projectmedewerker Philip Montnor naar zijn rol als aanspreekpunt.
Philip Montnor: ‘De commissie bestaat uit een poule van onafhankelijke adviseurs, die eens in de zoveel tijd samenkomt om een bundel aanvragen met elkaar te beoordelen. Het is de taak van de projectmedewerker om er voor te zorgen dat er zo goed mogelijk beoordeeld kan worden. We denken daarom graag mee. Bijvoorbeeld met een werkplan. Ook een begroting kunnen we in algemene zin bekijken. We helpen je graag op weg.’
Lees hier de FAQ van de online bijeenkomsten.