In memoriam
Blaise Mandefu Ayawo
9/9/1968, Kikwit (DRC) – 29/4/2024, Venetië (Italië)
Met grote verslagenheid hebben we kennisgenomen van het overlijden van Blaise Mandefu Ayawo, vooraanstaand lid van het collectief Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC).
Tentoonstellingsdata: 20 april 2024 – 24 november 2024
Openingstijden: 11.00 – 19.00 uur
Gesloten op maandagen (behalve 22 april, 17 juni, 22 juli, 2 and 30 september, 18 november)
Locatie: Rietveldpaviljoen, Giardini di Venezia, Venice & White Cube, Lusanga, DRC
‘The International Celebration of Blasphemy and the Sacred’ is een presentatie van het Congolese kunstenaarscollectief Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC) voor de 60e Internationale Kunsttentoonstelling – La Biennale di Venezia. De tentoonstelling is gemaakt in samenwerking met kunstenaar Renzo Martens en curator Hicham Khalidi en is onderdeel van hun voortdurende inzet om de plantage van Lusanga te bevrijden, te regenereren en weer tot heilige bossen te transformeren, en van hun grotere project van spiritueel, ethisch en economisch herstel. De tentoonstelling is van 20 april 2024 tot en met 24 november 2024 te zien in het Rietveld paviljoen in Venetië (IT) en tegelijkertijd in de White Cube in Lusanga (DRC).
Door de White Cube (het eerder door Martens en CATPC in Lusanga opgerichte museum) te koppelen aan het Rietveldpaviljoen in Venetië wordt een gelijk speelveld gecreëerd door en voor CATPC: dit is voor hen de volgende stap. Lees hieronder meer over de tentoonstelling.
Tentoonstellingsvideo
De tentoonstelling
Voor zowel de tentoonstellingen in Lusanga als in Venetië heeft CATPC nieuwe kunstwerken gemaakt uit de aarde van de laatst overgebleven bossen rond de plantage, die vervolgens gereproduceerd werden in de palmolie en cacao die aan de plantage worden onttrokken.
Ced’art Tamasala, namens CATPC: “Elk beeld is een zaadje dat het sacrale bos terugbrengt. Deze sculpturen zullen functioneren als vehikels die een gedeelde rechtvaardige toekomst voor alle mensen mogelijk maken. Ze zullen helpen ons gestolen land terug te krijgen en het heilige bos terug te laten komen.”
Sculptuur die de Belgische koloniale officier Maximilien Balot voorstelt, 1931
Een belangrijk onderdeel van de tentoonstelling is de tijdelijke terugkeer van Balot, een voorouderlijk sculptuur dat werd gemaakt om de gemeenschap in 1931 te beschermen tegen het geweld van het plantageregime. Vooruitlopend op de gelijktijdige tentoonstelling in Venetië en Lusanga, diende CATPC een bruikleenverzoek in bij het Virginia Museum of Fine Arts (VMFA). Onlangs werd dit verzoek goedgekeurd. En op 19 maart 2024 werd Balot verwelkomd in Lusanga door CATPC en hun gemeenschap. CATPC gelooft dat met de terugkeer van het beeld het evenwicht wordt hersteld en dat onrechtvaardigheden uit het verleden rechtgezet worden. De sculptuur zal in de White Cube in Lusanga tentoongesteld worden van 20 april tot 24 november 2024, parallel aan La Biennale di Venezia. Zie eerdere berichtgeving hieronder.
Volgens CATPC moet opgemerkt worden dat veel westerse musea met winsten uit plantages zijn gebouwd en gefinancierd. Zij zijn van mening dat het nu de tijd is dat musea en kunstinstituten in de hele westerse wereld zich actief in moeten zetten voor inheemse gemeenschappen bij het terugwinnen en herstellen van hun land en het opnieuw verbinden met hun heilige bossen. Nu het voorouderlijk sculptuur Balot, zelfs tijdelijk, naar de plantage wordt teruggebracht, wordt hun project enorm versterkt.
The Judgement of the White Cube
In CATPC’s nieuwste, nog niet eerder uitgebrachte performancefilm ‘The Judgment of the White Cube’ wordt de White Cube – en alle white cubes – gegijzeld en aangeklaagd. De white cube wordt door de gemeenschap veroordeeld tot het vragen van vergiffenis en het terugbrengen van de voorouderlijke sculptuur Balot.
Ced’art Tamasala: “Wij streven naar een scenario waarin het zweet en de opbrengsten van plantagearbeid veranderd worden in middelen om onze gemeenschap te herstellen. Het tentoonstellen en uitdrukken van onze ideeën in cacao en palmolie, stelt ons, CATPC, in staat geconfisqueerd land terug te kopen, het bos te herstellen en het vreedzaam samenleven tussen mens en natuur weer mogelijk te maken.”
Relevante links
De sculptuur Balot
In 1931 leidde de verkrachting van Kafuchi – een Pende edelvrouw– tot de opstand van het Pende-volk tegen de gedwongen rekrutering voor de plantages. Tijdens de opstand werd de Belgische koloniaal agent Maximilien Balot onthoofd. De represailles van het Belgische leger waren snel en gewelddadig. In hetzelfde jaar als de dood van Maximilien Balot werd de sculptuur die de Belgische koloniale officier voorstelde gemaakt. De sculptuur was bedoeld om de kwaadaardige geest van Balot in te zetten in dienst van het Pende-volk. Het beeld bleef verborgen tot 1972, toen het werd verkocht aan een Amerikaanse geleerde die het later verkocht aan het Virginia Museum of Fine Arts (VMFA) in Richmond, Virginia.
Voor La Biennale di Venezia heeft CATPC de VMFA om een tijdelijke bruikleen verzocht die werd goed gekeurd door het museum. Het was de wens van de gemeenschap dat Balot naar Lusanga zou komen om zich opnieuw fysiek en historisch te verbinden met de sculptuur en uitdrukking te geven aan “een gedeeld erfgoed voor de hele mensheid.” Balot wordt tentoongesteld in de White Cube in Lusanga, waar de sculptuur op rituele wijze zijn rechtmatige plek terugkrijgt tussen de notabelen, traditionele leiders, huidige en voormalige plantagearbeiders, kinderen, vrouwen, mannen en dieren. Bezoekers van het Nederlandse paviljoen in Venetië kunnen het beeld zien via een livestream.
CATPC & Renzo Martens
Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC) is een collectief uit Lusanga (DRC). Lusanga is de locatie van de eerste plantage van het Brits-Nederlandse bedrijf Unilever. Tegenwoordig zijn het land en de ecosystemen rondom Lusanga, ooit rijke regenwouden, uitgeputte gronden waarmee de lokale gemeenschappen niet langer in hun levensonderhoud kunnen voorzien.
In 2017 openden CATPC en Renzo Martens de White Cube, een museum, in Lusanga. Zij openden ook een school, conferentiezaal, keuken en een ontmoetingsplaats voor de gemeenschap. Hier creëren de leden van CATPC de kunstwerken die ze internationaal in toonaangevende musea en instellingen tentoonstellen. Met de opbrengst van hun kunst hebben ze al 200 hectare voormalige plantagegronden teruggekocht en worden deze momenteel in biodiverse agrobossen getransformeerd: de post-plantage. Voor CATPC is de tijd gekomen dat plantagearbeiders hun land en ook de opbrengsten van de plantages die in musea werden geïnvesteerd, terugeisen.
CATPC bestaat uit Djonga Bismar, Alphonse Bukumba, Irène Kanga, Muyaka Kapasa, Matthieu Kasiama, Jean Kawata, Huguette Kilembi, Mbuku Kimpala, Athanas Kindendi, Anti Leba, Charles Leba, Philomène Lembusa, Richard Leta, Jérémie Mabiala, Plamedi Makongote, Blaise Mandefu, Daniel Manenga, Mira Meya, Emery Muhamba, Tantine Mukundu, Olele Mulela, Daniel Muvunzi, Alvers Tamasala en Ced’art Tamasala. CATPC wordt voorgezeten door René Ngongo.
Renzo Martens & Hicham Khalidi
Het Mondriaan Fonds heeft de Nederlandse kunstenaar Renzo Martens en de Nederlands-Marokkaanse curator Hicham Khalidi uitgenodigd om samen te werken en na te denken over een voorstel voor het Nederlandse paviljoen van La Biennale di Venezia in 2024. Deze uitnodiging was deels gebaseerd op de lange samenwerking tussen Martens en CATPC. Martens en Khalidi hebben geprobeerd een manier te vinden waarop CATPC zichzelf kan vertegenwoordigen in het Nederlands paviljoen in Venetië.
Voor Martens is het belangrijk dat zij deze plek innemen, mede omdat veel westerse musea en culturele instellingen zijn gebouwd met winsten die zijn onttrokken aan gemeenschappen zoals die van CATPC. Martens: ‘Het wordt tijd dat we naar hen luisteren en van hun kunst leren.’
Tegelijkertijd is CATPC tot de conclusie gekomen dat voor hen het moment is aangebroken om afscheid te nemen van hun eerdere manier van werken. Na lang beraad hebben de leden van het collectief, samen met Martens en Khalidi, besloten dat het project voor zelfbeschikking van CATPC niet gerealiseerd kan worden zonder autonomie ten opzichte van Martens’ oorspronkelijke visie.
Martens heeft er daarom voor gekozen om in dienst van het collectief te handelen, terwijl Khalidi deze transformatie bemiddelt. Samen hopen ze CATPC te ondersteunen om een krachtige kritiek te formuleren op de vaak onbewuste deelname van de kunstwereld aan het plantageregime dat inheemse volkeren en gemeenschappen in de Democratische Republiek Congo en daarbuiten heeft verwoest, en nog steeds aan het verwoesten is.
Martens en Khalidi willen een huis bieden aan CATPC’s ideeën over het sacrale van de kunst en van het bos en zo het nieuwe tijdperk van de post-plantage inluiden. Bovendien hopen ze bij te dragen aan CATPC’s strijd voor de restitutie van hun culturele erfgoed, voor hun plaats in de huidige debatten, voor het vermogen van westerse kunstinstellingen om plekken te zijn voor genezing, en voor het herstel van de heilige gronden waar ze als gemeenschap kunnen leven en bloeien.
Mondriaan Fonds als opdrachtgever
Het Mondriaan Fonds is een publiek stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed en verantwoordelijk voor de Nederlandse inzending op de internationale kunsttentoonstellingen van La Biennale di Venezia. De presentatie wordt gefinancierd uit het internationale budget dat het Mondriaan Fonds ontvangt van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
De keuze voor de Nederlandse inzending
Om tot een goede keuze voor een inzending te komen is een speciale adviescommissie ingericht die gevraagd is om vijf verschillende voorstellen te beoordelen. De adviescommissie heeft onder andere gelet op de kwaliteit van het plan, de impact die het zal hebben op het internationale podium van de Biënnale van Venetië en of het plan zal leiden tot een bijzondere nieuwe invulling van het Rietveldpaviljoen en de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië. De commissieleden voor de Nederlandse inzending 2024 waren: Raul Balai (beeldend kunstenaar & curator), Hendrik Folkerts (curator hedendaagse kunst en hoofd tentoonstellingen Moderna Museet), Fransizka Nori (directeur Frankfurter Kunstverein), Suzanne Swarts (directeur Museum Voorlinden) en Fatos Üstek (curator & schrijver). Eelco van der Lingen (directeur Mondriaan Fonds) was voorzitter.
Eelco van der Lingen, directeur Mondriaan Fonds en opdrachtgever over de keuze voor deze inzending: ‘Wij zijn verheugd dat deze presentatie straks namens Nederland in zowel Venetië als Lusanga te zien is. We zullen dan getuige zijn van de volgende stap in het werk van CATPC en Martens. De problematiek van koloniale verhoudingen, die ook de praktijk van Martens raakt, is een gegeven. Khalidi en Martens gaan samen met de leden van CATPC onderzoeken hoe we, zonder die problematiek te ontkennen, kunnen werken richting een beter begrip en een nieuwe toekomst. Restitutie zal een belangrijk thema zijn van de presentatie. Dat is een actueel onderwerp binnen de wereldwijde erfgoedsector en binnen een brede discussie over kolonialiteit. Het gesprek hierover voeren is essentieel en ik ben blij als er op dit grote podium aan kan worden bijgedragen.’
Publicatie
Bij de tentoonstelling is ook een begeleidende publicatie verschenen. De catalogus The International Celebration of Blasphemy and the Sacred (in het Engels en Frans) bevat een hoofdtekst van curator Hicham Khalidi en een serie brieven van Ced’art Tamasala namens CATPC. Khalidi schreef de tekst in nauwe samenwerking met schrijver Amanda Sarroff, CATPC en Renzo Martens en ging hiervoor in gesprek met gerenommeerde auteurs en curatoren als Ariella Aïsha Azoulay, Ruba Katrib en Ndubuisi C. Ezeluomba. De publicatie bevat ook een introductie door Mondriaan Fonds directeur Eelco van der Lingen en uitgebreide visuele documentatie van zowel de sculpturen en videowerken in het Nederlandse paviljoen in Venetië als de sculpturen in Lusanga. De catalogus is voor € 29,95 verkrijgbaar bij Jap Sam Books.
Voor meer informatie over de tentoonstelling, bekijk hieronder de livestream van de preview in De Balie op woensdag 27 maart.
Preview Dutch Pavilion Venice
Opdrachtgever en producent: Mondriaan Fonds
Artistiek team: Renzo Martens (kunstenaar / initiator), Hicham Khalidi (curator)
Kunstenaars: Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC) bestaande uit Djonga Bismar, Alphonse Bukumba, Irène Kanga, Muyaka Kapasa, Matthieu Kasiama, Jean Kawata, Huguette Kilembi, Mbuku Kimpala, Athanas Kindendi, Anti Leba, Charles Leba, Philomène Lembusa, Richard Leta, Jérémie Mabiala, Plamedi Makongote, Blaise Mandefu, Daniel Manenga, Mira Meya, Emery Muhamba, Tantine Mukundu, Olele Mulela, Daniel Muvunzi, Alvers Tamasala en Ced’art Tamasala. CATPC wordt voorgezeten door René Ngongo.